Drewniana Cerkiew Leżachów

dsc_5801mPoprzednia cerkiew, również drewniana spłonęła w 1795 r. W jej miejscu w 1796 r. postawiono obecną. W 1803 r. zamówiono dwa ołtarze boczne, a w 1813 r. ikonostas. W 1884 r. cerkiew rozbudowano. Po obu stronach nawy powstały aneksy boczne ze ścianami szalowanymi pionowo i dachami połaciowymi. Całość budowli uzyskała przez to rzut zbliżony do krzyża greckiego. Zmieniono również gontowe pokrycia dachów na blaszane.

Cerkiew mocno ucierpiała w roku 1914 podczas działań wojennych. Na połaciach dachowych i w ścianach widoczne są dziury po kulach i tkwiące w drewnie pociski (odnalezione przy zdejmowaniu szalunków w 2015 r.). Po zniszczeniach wojennych przeprowadzono remont w 1915 r. a kolejne remonty w latach 1935 i 1970. Żaden z remontów nie naruszył pierwotnej konstrukcji budowli.

Cerkiew drewniana, orientowana, konstrukcji zrębowej, zbudowana z drewna sosnowego, za wyjątkiem dębowych podwalin i lipowych portali. W planie trójdzielna, z obszerną nawą, węższym prezbiterium od wsch. i babińcem od zach. Po bokach sanktuarium czworoboczne pastoforia. Podwaliny dębowe zwęgłowane na obłap z ostatkami, osadzone na kamiennych peckach pod węgłami. Między peckami wypełnienie z gruzu kamienno-ceglanego. Prezbiterium wysokie, zamknięte trójbocznie. W zrębie prezbiterium dobrze widoczne ostatki belek i rysie. Na rysiach opierają się otaczające prezbiterium soboty. Nad prezbiterium dach kalenicowy, wielopołaciowy z niewielką makowiczką. Nawa szersza, na rzucie kwadratu, bardzo wysoka, z dachem brogowym z jednym załamaniem. Zrąb nawy w górnej części wzmocniony lisicami. W zwieńczeniu pseudolatarnia, cebulasty hełm, makowiczka i żelazny krzyż. Babiniec na planie kwadratu o wysokości zbliżonej do prezbiterium. Nad babińcem dach kalenicowy, trójpołaciowy, z niewielkim, cebulastym hełmem i makowiczką (obecnie makowiczka leży na ziemi przy ścianie babińca). Na rysiach wystających ze zrębu babińca opierają się soboty. Cerkiew ma aż trzy portale wejściowe: zachodni, południowy i rzadko spotykany portal północny. W prezbiterium i babińcu sklepienie zwierciadlane, w nawie kopuła brogowa. Na ścianach prezbiterium ponad sobotami deskowanie poziome. Całość zadaszenia i soboty kryte blachą.

We wnętrzu zachował się ołtarz główny i dwa boczne, dawny sprzęt liturgiczny oraz ikonostas. Malowidła na sklepieniu sanktuarium z ornamentem roślinno-geometrycznym, wykonane szablonem. W babińcu nadwieszony chór muzyczny.

Autorem ikonostasu jest malarz Kozłowski z Ostrowia. Rzadko spotykany jest też układ ikon świątecznych. Są one znacznie większe, niż w innych ikonostasach i przy typowej liczbie (12 ikon), umieszczone w dwóch rzędach. Ikony świąteczne przedstawiają:

  • lewa strona, góra: Zwiastowanie Bogurodzicy, Wprowadzenie Bogurodzicy do Świątyni, Narodzenie Bogurodzicy;
  • lewa strona, dół: Bogurodzica X, Pokrow Bogurodzicy, Wniebowzięcie Bogurodzicy;
  • prawa strona, góra: Boże Narodzenie – pokłon pasterzy, Objawienie Pańskie (chrzest w Jordanie), Wjazd do Jerozolimy;
  • prawa strona, dół: Zmartwychwstanie Pańskie, Wniebowstąpienie Pańskie, Chrzest w Jordanie.

Ikona świąteczna po lewej stronie u dołu ma przemalowane tło i trudno jest rozpoznać, co na niej niegdyś było. Nietypowa jest również orientacja umieszczonej pośrodku rzędu ikon świątecznych ikona ostatniej wieczerzy. Zazwyczaj ma ona orientacje poziomą a tutaj jest pionowa. Ikonostas był przemalowany w latach 1908-1909, co zaznacza się zwłaszcza w ikonach namiestnych.

Dawniej świątynia należała do parafii jarosławskiej, a po I wojnie światowej do dekanatu sieniawskiego. Po wysiedleniu grekokatolików w 1947 roku, zaadoptowana na kościół rzymskokatolicki p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa i użytkowana do lat 90. XX wieku, kiedy wybudowano nową świątynię.

W roku 2015 zostały w cerkwi w Leżachowie przeprowadzone prace inwentaryzacyjne i badawcze. Wykonawcami prac byli pracownicy naukowi i studenci krakowskich uczelni: ASP, UJ i UR pod kierownictwem Andrzeja Żygadły. Wśród nich byli: prof. Jan Kurek z Politechniki Krakowskiej, prowadzący nadzór merytoryczny nad dokumentacją rysunkowo-pomiarową, Eugeniusz Zawałeń – archidiecezjalny konserwator zabytków przy Kurii Metropolitalnej Archidiecezji Przemysko-Warszawskiej, który sprawował nadzór merytoryczny nad badaniami architektonicznymi; oraz Paweł Boliński z ASP – specjalista od dokumentacji rysunkowo-pomiarowej i fotogrametrii. Jednym z najważniejszych efektów badań było ustalenie przez prof. Tomasza Ważnego z Torunia, za pomocą badań dendrochronologicznych, daty budowy cerkwi na rok 1684. W tym roku powstała ona w swoim pierwotnym miejscu.

Wiek cerkwi został ustalony precyzyjnie, ale pierwotne miejsce jej powstania nie jest pewne.
Jesienią 2015 r. rozpoczął się remont cerkwi. Prace rozpoczęto od usunięcia dobudowanych w 1884 r. aneksów bocznych i kruchty, usunięcia szalunków oraz tymczasowego wzmocnienia ścian pionowymi belkami i podporami.
/opis:cerkiewne.tematy.net/
Opis zostanie zmodyfikowany po ukazaniu się wyników inwentaryzacji i badań oraz ukończeniu remontu.