Przedszkole

Ogólna charakterystyka Programu wychowania przedszkolnego według koncepcji pedagogicznej bł. Edmunda Bojanowskiego

Program spełnia wszystkie warunki zawarte w Rozporządzeniu MEN i jest zgodny z obowiązującą podstawą programową. W dniu 14 kwietnia 2009 r. współautorka podstawy programowej pani Ewa Zielińska, pisząc recenzje do programu stwierdziła, że jest on krok do przodu od nowej podstawy programowej. Ponadczasowość zapewnił mu zawarty w nim obszar wychowania moralnego i religijnego, który nadaje charakter ponadczasowości pozostałym obszarom: fizycznemu, umysłowemu, społecznemu i kulturowemu.

W opracowywaniu programu siostry kierowały się duchowym testamentem pozostawionym im przez założyciela: Co do prowadzenia dzieci, zachować najdrobniejsze szczegóły, które są przepisane, bo nie uwierzycie, jak wielkiej w tym jest wagi każda, choćby rzecz najdrobniejsza. Siostry podjęły więc na nowo próbę odczytania zamiaru wychowawczego swojego założyciela Edmunda Bojanowskiego. Celami do opracowania i wdrażania programu były: po pierwsze – ujednolicenie sposobu wychowania we wszystkich ochronkach Sióstr Służebniczek zgodnie ze wskazówkami pedagogicznymi założyciela z równoczesnym uwzględnieniem współczesnych potrzeb i możliwości, po drugie – zachowanie posłannictwa i tożsamości ochronki we współczesnym świecie, a przede wszystkim w systemie wychowawczym. Celem zaś samego programu w odniesieniu do chrześcijańskiego systemu wartości jest integralne wychowanie dzieci i ich pełny rozwój.

Podstawą w opracowaniu programu były: koncepcja pedagogiczna Edmunda Bojanowskiego oraz charyzmat służby dzieciom, ubogim i chorym jaki pozostawił on swoim siostrom, a także pedagogiczna, zarówno teoretyczna jak i praktyczna, wiedza sióstr. W jego tworzeniu korzystano również z koncepcji pedagogicznej Stefana Kunowskiego i teoretycznych przesłanek pedagogiki personalistycznej. Czerpano również z obowiązującej podstawy programowej wychowania przedszkolnego dla przedszkoli i oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych. Program wg koncepcji E. Bojanowskiego jest udostępniony dla tych wszystkich nauczycieli, którzy w wychowaniu dziecka kierują się wartościami, jakie zostały w nim ujęte.

We wstępie Programu wychowania przedszkolnego według koncepcji pedagogicznej bł. Edmunda Bojanowskiego krótko przedstawiono sylwetkę Bojanowskiego i podstawowe elementy jego koncepcji. Program jest krótki, wliczając spis treści i miejsce na własne notatki liczy 56 stron i składa się z siedmiu rozdziałów. W pierwszym rozdziale przedstawiono jego krótką charakterystykę z uwzględnieniem celu i podstawy jego opracowania. Drugi rozdział poświecono charakterystyce ochronki, jako specyficznej formie wychowania przedszkolnego. Uwzględniono jej wizję i cel. Podano zasady wychowania w ochronkach Sióstr Służebniczek oraz zasady współpracy z rodziną dzieci. Trzeci rozdział to krótka charakterystyka struktury programu. Najdłuższy, czwarty rozdział, poświęcono treściom programowym. W piątym rozdziale opisano propozycje metod i środków dydaktycznych. Szósty zawiera przydatne do pracy załączniki, a siódmy to bibliografia.

W programie opisana jest wizja i misja ochronek Sióstr Służebniczek oraz wiążąca się z nimi specyfika tych form wychowania przedszkolnego. Wizja to przede wszystkim ochranianie, urzeczywistnianie wartości. To przekazywanie i budowanie chrześcijańskiego systemu wartości i troska o zachowanie narodowych tradycji i tożsamości. Wizją jest także nieustanne wspieranie rodziny w wychowaniu młodego pokolenia. Program przedstawia pięć podstawowych elementów składających się na misję ochronki. Na pierwszym miejscu jest integralne wychowanie dzieci w wieku przedszkolnym. Wychowanie to ma się opierać na chrześcijańskim systemie wartości i ma być zawsze otwarte na warunki oraz potrzeby miejsca i czasu. Na drugim miejscu jest dydaktyka. Nauczanie i kształcenie ma dążyć do ukształtowania dojrzałej osobowości, która w przyszłości będzie umiała wybierać dobro, piękno i prawdę, która będzie ponosiła wysiłek odpowiedzialności za siebie i innych. Po trzecie to współpraca z rodziną, a przede wszystkim wspieranie rodziców w podejmowaniu i wypełnianiu funkcji wychowawczych i opiekuńczych. Misją jest również praca w środowisku polegająca na ukazywaniu i propagowaniu ponadczasowych wartości zarówno moralnych, religijnych, społecznych, jak i rodzinnych, kulturowych czy narodowych.
Poza tym ochronki mają zawsze być otwarte i gotowe do współpracy z innymi instytucjami czy organizacjami.

Program zawiera zasady wychowawcze, jakie funkcjonują w ochronkach oraz zasady współpracy z rodziną. W ochronkach najważniejszą strategią, metodą wychowawczą jest postawa świadectwa. Świadectwo życia wychowawcy ma wywołać u wychowanka pragnienie identyfikacji nie tylko z siostrą – nauczycielem, ale również z innymi, godnymi do naśladowania wzorcami. Do głównych zasad wychowawczych należą: integracja w wychowaniu, która zawiera w sobie nie tylko dbanie o równoczesny, spójny rozwój wszystkich sfer dziecka, ale także łączenie wartości kulturalnych z wartościami życia; dbanie o prawa i potrzeby dziecka; zachowanie zwyczajów dotyczących przeżywania pór dnia i roku oraz dni tygodnia, czyli tzw. rytuału ochronki; budowanie jedności, wspólnoty osób; i zachowanie współpracy z rodziną. W zasadach współpracy ochronki z rodzicami chodzi przede wszystkim o oddanie pierwszeństwa w wychowaniu dziecka rodzicom, niesienie pomocy rodzicom w wychowaniu dziecka z uwzględnieniem potrzeb, możliwości, a także problemów każdej rodziny; rzetelne informowanie rodziców o sposobach wychowawczych prowadzonych w ochronce oraz o postępach, potrzebach i problemach dziecka zaobserwowanych w procesie wychowawczym; angażowanie rodziców w życie ochronki poprzez spotkania, zebrania oraz wspólne przygotowywanie różnych uroczystości zarówno religijnych, patriotycznych, jak i okolicznościowych, np. z okazji Dnia Babci i Dziadzia.

Struktura programu informuje o tym, że obejmuje on sześć obszarów wychowawczo-dydaktycznych, a są nimi: obszar fizyczny, umysłowy, społeczny, kulturowy, moralny i religijny. Sposób ułożenia obszarów nie jest przypadkowy, wynika on bowiem z potrzeb i możliwości rozwojowych dziecka. U dzieci młodszych potrzebna jest większa koncentracja w obszarze fizycznym, z wiekiem zaś zwiększa się stopień trudności w obszarach: umysłowym, społecznym, kulturowym, moralnym i religijnym, co w efekcie końcowym ma prowadzić do pełnego rozwoju dziecka. Nauczyciel zaś zarówno w pracy z dziećmi młodszymi, jak i starszymi ma tak organizować proces wychowawczo-dydaktyczny, by nie zabrakło w nim żadnego z wyżej wymienionych obszarów, gdyż jedynie zachowanie integralności tych obszarów doprowadzi go do zrealizowania celów, jakie zostały wyznaczone dla edukacji przedszkolnej. W tabelaryczny sposób zostały ujęte treści wychowawczo-dydaktyczne, przewidywane efekty pracy wychowawczo-dydaktycznej, a także procedury osiągania celów. Treści wychowawczo-dydaktyczne zostały sformułowane po to, by nauczyciel wiedział, jakie po ukończeniu przedszkola jego wychowanek powinien osiągnąć umiejętności, sprawności, i wiadomości. Choć treści te zostały zróżnicowane pod względem stopnia trudności, to nie wprowadzono podziału na grupy wiekowe. Nauczyciel ma sam dobrać treści i sposoby ich realizacji dla powierzonej mu grupy dzieci, mając na uwadze ich możliwości i potrzeby.

Pierwszym wspomnianym już obszarem, jest obszar fizyczny, którego głównym celem jest prawidłowy rozwój fizyczny dziecka. Stopniowo i harmonijnie ma on prowadzić do rozwijania nie tylko sprawności fizycznej dzieci, ale także ich umiejętności praktycznych. Ma służyć wyrabianiu nawyków higienicznych i wdrażaniu dzieci do dbania o własne zdrowie i bezpieczeństwo. Treści wychowawczo-dydaktyczne tego obszaru to: higiena osobista, higiena spożywania posiłków, higiena otoczenia, zdrowie, bezpieczeństwo, aktywność ruchowa, wypoczynek, zmysły i działania praktyczne.

Głównym celem obszaru umysłowego, jest doprowadzenie do wszechstronnego rozwoju intelektualnego dziecka. Ma on prowadzić do rozwijania u dziecka procesów poznawczych, a także do rozwoju intelektu dziecka, jego mowy, myślenia i działania oraz talentów i zdolności. Przez jego realizację ma się dokonywać kształtowanie wyobraźni dziecka oraz ćwiczenie i rozwijanie jego pamięci, czemu ma służyć logika, matematyka i literatura, jak również poezja i przyroda. Treści wychowawczo-dydaktyczne tego obszaru to mowa i myślenie, przygotowanie do nauki czytania i pisania, literatura i poezja dziecięca, matematyka, przyroda oraz talenty i zdolności moje i innych.

Obszar społeczny to właściwy rozwój emocjonalny dziecka i kształtowanie jego postaw społecznych oraz patriotycznych. Przez jego realizację ma się kształtować sfera uczuciowa dziecka tak, aby umiało ono nie tylko rozpoznawać i nazywać swoje emocje, ale przede wszystkim sobie z nimi radzić. Ma pomóc w poznaniu i zachowaniu wartości rodziny, przyjaźni, narodu oraz pielęgnowaniu zwyczajów i tradycji zarówno rodzinnych, religijnych, jak i ojczystych. Treści wychowawczo-dydaktyczne tego obszaru obejmują: świat emocji i uczuć, moja rodzina, społeczność ochronki, najbliższe otoczenie, moja Ojczyzna, człowiek i jego praca.

Czwartym z wymienionych w programie obszarów, jest obszar kulturowy służący kształtowaniu zmysłu estetycznego poprzez: kontakt dzieci z pięknym, otaczającym ich światem oraz rozwijanie twórczości muzycznej, plastycznej, technicznej i teatralnej. Treści wychowawczo-dydaktyczne obszaru kulturowego to: piękno, teatr, muzyka i taniec oraz sztuka.

Obszar moralny ma służyć kształtowaniu prawidłowego, a zarazem szlachetnego charakteru oraz prawości obyczajów. Ma się to odbywać przez kształtowanie sumienia dzieci, ich samooceny, odpowiedzialności za własne czyny i postępowanie oraz odpowiedzialności za drugiego człowieka. Ważne jest motywowanie dzieci do niesienia pomocy drugiemu człowiekowi przez kształtowanie u nich wrażliwości na potrzeby i problemy ludzi starszych, samotnych, ubogich i chorych. Poszczególne treści wychowawczo-dydaktyczne tego obszaru to prawda, dobro, miłość i miłosierdzie oraz przyjaźń.

Ostatnim obszarem jest obszar religijny, którego głównym celem jest rozwijanie i umacnianie wiary. Przez realizację tego obszaru dziecko ma być wprowadzone w świat symboli i wartości religijnych i umiejętnie stosować w przyszłości praktyki religijne oraz uczynki miłosierdzia. Dziecko ma poznać i przyswoić sobie normy zawarte w prawie naturalnym i Bożym oraz prawdy o życiu człowieka zarówno w odniesieniu do życia doczesnego, jak i wiecznego. Treści wychowawczo-dydaktyczne tego obszaru to: symbole religijne, wiara, dziecięctwo Boże, praktyki religijne i rok liturgiczny.

Realizacja tych obszarów i zawartych w nich treści wychowawczo-dydaktycznych odbywa się podczas zajęć prowadzonych przez nauczyciela. Wychowawca, przygotowując się do tych zajęć, musi – jak podkreśla to program – dobrać właściwe formy, metody i środki dydaktyczne. Rozdział piąty programu wg koncepcji E. Bojanowskiego podaje ich przykłady i charakterystykę. Zwrócono w nim uwagę przede wszystkim na takie metody pracy z dziećmi, jak: pogadanka, opowiadanie, rozmowa, gry i zabawy. Nauczyciel w swoje pracy powinien je ubogacać przez wykorzystywanie: literatury, wierszy, piosenek, zagadek, przysłów. Najbardziej stosowane formy, to formy pokazowe, służące pokazywaniu: przedmiotów, obrazów, zjawisk, czynności. Ważne też są filmy, inscenizacje, a przede wszystkim wycieczki.

Program zawiera załączniki, w których opisano: jak ma wyglądać dzień w ochronce, jakich patronów mają poszczególne dni tygodnia oraz jak ma przebiegać obrzędowość ochronki.

Program wychowania przedszkolnego według koncepcji pedagogicznej bł. Edmunda Bojanowskiego ma służyć przede wszystkim integralnemu, wszechstronnemu rozwojowi dziecka w wieku przedszkolnym. W programie są uwzględnione potrzeby i możliwości wychowawcze dziecka, a także uniwersalne, ponadczasowe wartości, które mają prowadzić dziecko do osiągnięcia postawy szacunku względem siebie i otaczających go ludzi. Poświęca on również dużo miejsca wychowaniu patriotycznemu i obywatelskiemu.

W 2009 r. w Dębicy wydano „Przewodnik metodyczny Ochronić wychowując” do ,,Programu wychowania przedszkolnego według koncepcji pedagogicznej bł. Edmunda Bojanowskiego”. Składa się on z dwóch części i zawiera tygodniowe plany pracy wychowawczo-dydaktycznej oraz praktyczne propozycje ich realizacji. Zawiera również wskazówki i informacje dotyczące obserwacji i diagnozy przedszkolnej.

Podstawowe elementy koncepcji pedagogicznej bł. Edmunda Bojanowskiego

Edmund Bojanowski całe swoje życie poświęcił dla dobra drugiego człowieka. We wszystkim, co czynił, kierował się miłością, odnosząc swe poczynania do Chrystusa i Jego Matki Maryi. Troszczył się o prawidłowy i piękny rozwój każdego człowieka, a zwłaszcza dziecka. Swoją pedagogiczną działalność rozwinął w sposób szczególny na przestrzeni lat 1850–1871. Były to lata, w których założył Zgromadzenie Służebniczek oraz liczne ochronki zapewniające wychowanie i opiekę zaniedbanym wiejskim dzieciom. Należy zaznaczyć, że Bojanowski, kierując się potrzebami czasu, jako pierwszy zakładał ochronki na wsi. Oddawał je pod opiekę założonemu przez siebie zgromadzeniu, a co za tym idzie, Kościołowi. Był bowiem przekonany, że Kościół w swoim spojrzeniu na człowieka najbardziej uznaje i szanuje jego godność i wewnętrzną wartość.

Bojanowski stawiał wychowanie małego dziecka na pierwszym miejscu. Według niego wychowanie miało wprowadzać dziecko w świat wartości religijnych, kulturowych i historycznych oraz przyczyniać się do rozwoju nie tylko samego dziecka, ale i jego rodziny, otoczenia czy w końcu całej Ojczyzny.

Przyjmując biblijną koncepcję wychowania opartą na wartościach chrześcijańskich, uważał, że głównym celem w wychowaniu jest to, aby człowiek stał się obrazem i podobieństwem Boga na ziemi. Był przekonany, że człowiek jako istota stworzona przez Boga z natury jest religijny, dlatego też istotnym elementem w wychowaniu jest aspekt duchowy, bez którego prawidłowy rozwój osoby ludzkiej byłby niemożliwy.

Odnośnie wychowania religijnego w swoich ochronkach zalecał, aby nie tylko uczyć dzieci modlitwy indywidualnej, wspólnotowej czy liturgicznej, ale przede wszystkim żywej wiary i świadomości wszechobecnego Boga. On sam w pracy z dziećmi starał się czynić wszystko, aby teoria i praktyka, jaką zdobywają dzieci, była zakorzeniona w tajemnicy Jezusa. Dążył do tego, by dziecko prawdziwie spotkało się z Chrystusem, zafascynowało się Nim, poczuło Jego obecność i zawsze wzrastało pod Jego okiem, czyli w obecności Boga. Spotykając się z dziećmi, uczył je pięknego przeżywania swojego człowieczeństwa w nierozerwalnej łączności z Bogiem, świętymi i Maryją. W sposobie jego wychowania bardzo widocznie zarysowany jest akcent maryjny. W ochronkach Maryja była Matką i Przewodniczką dzieci w spotkaniach z Jezusem Chrystusem. Dzieci powierzone siostrom uczyły się od Maryi prawidłowego postępowania, miłości i bezgranicznego zaufania Bożej Opatrzności. Edmund uważał, że kształtowanie prawidłowych postaw moralnych u dzieci powinno być nierozerwalne złączone z wychowaniem religijnym.

W koncepcji Bojanowskiego najważniejsze jest dziecko. Zwracał uwagę na to, że każde dziecko jako istota ludzka ma swoją godność, dlatego należy je otoczyć miłością, szacunkiem oraz zapewnić mu należyte wychowanie tak, aby mogło stać się w pełni człowiekiem. Służyć temu miała odpowiednia atmosfera. Miała to być atmosfera rodzinna, przepełniona miłością, życzliwością, spokojem. W ochronkach miał panować klimat wzajemnego zaufania, w którym dzieci czułyby się bezpieczne i kochane. O to wszystko przede wszystkim miały dbać siostry, czyli wychowawczynie.

Bojanowski uważał, że należy bardzo dobrze poznać każde dziecko i jego indywidualność. W tym celu należy zapoznać się z jego możliwościami psychicznymi, z tempem jego rozwoju zarówno fizycznego, jak i duchowego, a także z poziomem jego inteligencji czy zainteresowań. Był przekonany, że w wychowaniu nie należy kierować się szablonem, gdyż każde dziecko jest inne, ale należy posługiwać się zasadą indywidualizacji i to bezpośredniej.

W myśli pedagogicznej Bojanowskiego mocno zaakcentowana jest integralność. Podkreślał, że jedynie równoczesne, nierozerwalne dbanie o całego człowieka, o jego rozwój fizyczny, duchowy, intelektualny, moralny i społeczny może doprowadzić wychowanka do osiągnięcia pełni człowieczeństwa oraz harmonii z naturą, historią, kulturą i religią. Dlatego też należy w wychowaniu uwzględnić wszystkie potrzeby i dążenia dziecka, mając na uwadze zarówno jego ducha, jak i ciało.

W swojej wizji wychowawczej Bojanowski zwracał uwagę na prawidłowy rozwój fizyczny małego dziecka. Głównym elementem wychowania fizycznego według Edmunda była zabawa – igraszki i gry. W swoich notatkach zapisał: Gra i zabawa dzieci jest ich pracą, ponieważ zatrudnia ich zmysły i wyobraźnię – jest nauką, ponieważ pomnaża i doskonali ich wyobrażenia. Uzależniał prawidłowy rozwój fizyczny od właściwego podziału czasu na zabawy i naukę. Zwracał dużą uwagę na wartość zabawy u dzieci młodszych, gdyż jest ona dla nich sposobem poznawania świata i prowadzi je do stopniowego, harmonijnego rozwoju. Bojanowski zalecał, żeby w miarę wzrastania dziecka wprowadzać coraz większą ilość zajęć zarówno dydaktycznych, jak i praktycznych. Przestrzegał równocześnie przed nadmiernym dydaktyzmem. Uważał, że należy zachować właściwe proporcje między wychowaniem a dydaktyką. Zapisał: dzieci w ochronce mają się najpierw uczyć żyć, niż czytać i pisać. Nie chodziło mu o zaniedbanie nauki, która jest źródłem zdobywania wiedzy i umiejętności, ale o postawienie jej w podrzędnym stosunku do wychowania, które formuje osobowość, obejmując całego człowieka. Ma służyć kształtowaniu silnej osobowości, która ukierunkowana na wartości ponadczasowe: piękno, dobro i prawdę po zdobyciu w przyszłości wiedzy i umiejętności będzie umiała umiejętnie je wykorzystać dla dobra drugiego człowieka, za którego będzie się czuła odpowiedzialna, odrzucając zaś zło, a wybierając dobro będzie dążyła do tego, by czynić świat coraz lepszym. Według Edmunda czas trwania zajęć obowiązkowych, nazywanych przez niego nauczkami nie powinien przekraczać pół godziny, aby nie przemęczyć dzieci.

Bojanowski uważał, że pozytywny wpływ na wychowanie dziecka ma kontakt z przyrodą, dlatego też polecał, aby dzieci jak najwięcej przebywały na świeżym powietrzu, na łonie natury. Zalecał: spacery, wycieczki, prace w ogródkach, ponieważ to wszystko prowadzić miało do kształtowania u dziecka wrażliwości, odpowiedzialności i poczucia piękna. Wyrabiało w wychowanku poczucie wspólnoty, współżycia i współpracy. Temu wszystkiemu miał też służyć kontakt wychowanków ze sztuką, muzyką i poezją.

Ważnymi aspektami w pedagogice Bojanowskiego były dążenia służące wdrażaniu dzieci do samowychowania, samokontroli, samooceny i sumiennego wypełniania obowiązków. Temu też służył codzienny rachunek sumienia, który dzieci wraz z siostrami odprawiały w ochronkach.

W stosowaniu nagród i kar Edmund zlecał opierać się na znajomości każdego dziecka, a zwłaszcza jego psychiki. Nie uznawał kar fizycznych i zakazywał karać dzieci za mimowolne przewinienia. Polecał upominać i pouczać. Nagrody polecał stosować w całej grupie, zbiorowo. Uważał bowiem, że indywidualne nagradzanie może doprowadzić jedne dzieci do pychy, a drugie do zazdrości, burząc harmonię, spokój i jedność miedzy dziećmi.

Bojanowski przypisuje wychowaniu wymiar społeczny, gdyż stopniowo, krok po kroku powinno zmierzać nie tylko do rozwoju jednostki, ale także rodziny i całego narodu.

Ma prowadzić do przemiany i odnowy społeczeństwa, do zachowania tradycji i do odrodzenia życia narodowego.

Najważniejszą rolę w wychowaniu dziecka według Bojanowskiego pełni osoba wychowawczyni. Jej służba i przykład życia są najlepszą i najważniejszą metodą wychowawczą. Edmund powierza wychowanie kobiecie – ochroniarce, gdyż uważa, że jest to jej przywilej, posłannictwo i obowiązek. Ochroniarka – wychowawczyni, ma czuwać nad rozwojem moralnym i integralnym dziecka, ma pracować nad zachowaniem tradycji i wartości zarówno religijnych, rodzinnych, jak i narodowych. Ma być dla dzieci, ich rodziców i całej społeczności wzorem do naśladowania. W nawiązywaniu relacji ma się kierować miłością, życzliwością i szczerością. Powinna być osobą pogodną i radosną, wprowadzającą atmosferę zrozumienia i zaufania. W pracy z dziećmi ma być sumienna. Mając zaś w sercu słowa Edmunda: Dzieci, jako najdroższy skarb Pana Jezusa, niechaj z miłością pielęgnują, wychowując, powinna kierować się przede wszystkim miłością i odpowiedzialnością.

Koncepcja pedagogiczna E. Bojanowskiego pochodzi z XIX w. Mając jednak uniwersalny i ponadczasowy charakter, jest wciąż aktualna i żywa. Realizowana jest we wszystkich ochronkach, które są formą edukacji przedszkolnej prowadzonej przez Siostry Służebniczki. Na jej podstawie został opracowany program wychowania przedszkolnego, po który chętnie sięgają nie tylko siostry, ale także świeccy nauczyciele i wychowawcy nauczania przedszkolnego.